Sức mạnh mềm là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Sức mạnh mềm là khả năng thuyết phục, hấp dẫn và tạo ảnh hưởng của một quốc gia dựa trên văn hóa, giá trị xã hội và chính sách đối ngoại thay vì dùng cưỡng chế. Khái niệm do Joseph Nye giới thiệu nhấn mạnh xây dựng thiện cảm và niềm tin tự nguyện từ công chúng, thay vì dựa vào sức mạnh quân sự hay kinh tế cưỡng ép.

Định nghĩa sức mạnh mềm

Sức mạnh mềm (soft power) là khả năng thuyết phục, hấp dẫn và gây ảnh hưởng của một quốc gia thông qua văn hóa, giá trị, chính sách và hình ảnh quốc gia, thay vì dựa vào vũ lực quân sự hoặc cưỡng chế kinh tế. Thuật ngữ do giáo sư Joseph S. Nye Jr. giới thiệu lần đầu trong cuốn Bound to Lead (1990) và phát triển sâu trong Soft Power: The Means to Success in World Politics (2004) để chỉ sức mạnh gắn liền với “sự hấp dẫn” chứ không phải “sức ép” Belfer Center.

Sức mạnh mềm tạo ra hiệu ứng kéo (pull) thay vì đẩy (push): đối tác hoặc công chúng nước ngoài tự nguyện ủng hộ, hợp tác hoặc mô phỏng, vì họ bị thu hút bởi các yếu tố văn hóa, giá trị xã hội hoặc chính sách đối ngoại tích cực của quốc gia đó. Điểm khác biệt then chốt so với sức mạnh cứng (hard power) là khả năng thay đổi sở thích và hành vi mà không cần đến đe dọa hay cưỡng bức.

  • Yếu tố nhận thức: hình ảnh, câu chuyện, biểu tượng quốc gia.
  • Yếu tố giá trị: dân chủ, tự do, nhân quyền, pháp quyền.
  • Yếu tố tổ chức: cơ chế ngoại giao văn hóa, viện trợ, trao đổi giáo dục.

Lịch sử và phát triển khái niệm

Khái niệm sức mạnh mềm xuất hiện lần đầu năm 1990 trong bối cảnh kết thúc Chiến tranh Lạnh, khi trật tự quốc tế chuyển từ đối đầu hai cực sang đa cực, mở ra nhu cầu phân tích các công cụ phi bạo lực trong chính sách đối ngoại. Joseph S. Nye Jr. đặt nền móng với nhận định rằng, trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, sự hấp dẫn về văn hóa và giá trị có thể đạt được kết quả lâu dài hơn việc áp đặt qua sức mạnh quân sự hoặc kinh tế.

Từ năm 2004 trở đi, sức mạnh mềm trở thành chủ đề trọng tâm trong quan hệ quốc tế, được triển khai qua các chương trình như Viện trợ Phát triển Quốc tế (USAID), Quỹ Giao lưu Quốc tế (British Council), Chương trình Fulbright (Mỹ), Hay EXIM (Nhật Bản) Soft Power 30. Các nghiên cứu học thuật dần vận dụng phương pháp định lượng để xây dựng chỉ số đánh giá sức mạnh mềm, ví dụ Soft Power 30 sử dụng 60 biến số thuộc 7 lĩnh vực.

  1. 1990: Nye khái niệm hóa soft power trong Bound to Lead.
  2. 2004: Xuất bản Soft Power, mở rộng lý thuyết và đưa ra ví dụ thực tiễn.
  3. 2015: Chỉ số Soft Power 30 ra đời, liên kết học thuật – thực tiễn.

Thành tố chính của sức mạnh mềm

Sức mạnh mềm được cấu thành từ ba trụ cột chính, tương tác và củng cố lẫn nhau:

  • Văn hóa (culture): bao gồm nghệ thuật, điện ảnh, âm nhạc, ẩm thực, lễ hội và phong cách sống. Ví dụ: Hollywood (Mỹ), K-pop (Hàn Quốc), anime (Nhật Bản).
  • Giá trị chính trị (political values): dân chủ, tự do báo chí, nhân quyền, tính minh bạch. Các giá trị này thu hút tầng lớp tinh hoa, sinh viên quốc tế và các nhà làm chính sách.
  • Chính sách đối ngoại (foreign policies): viện trợ nhân đạo, hỗ trợ phát triển, hợp tác y tế – giáo dục. Các hành động như chiến dịch vaccine toàn cầu, viện trợ khẩn cấp đều gia tăng lòng tin và thiện cảm.
Thành tốVí dụ điển hìnhHiệu ứng
Văn hóa Hollywood, K-pop, ẩm thực Pháp Lan tỏa hình ảnh tích cực, thu hút du lịch
Giá trị chính trị Chương trình trao đổi Fulbright Xây dựng mạng lưới tinh hoa, chuyên gia
Chính sách ngoại giao Viện trợ y tế COVID-19 Tăng cường hợp tác, tín nhiệm quốc tế

Cơ chế hoạt động

Sức mạnh mềm hoạt động thông qua ba giai đoạn chính:

  1. Tạo dựng niềm tin và thiện cảm: thông qua ngoại giao văn hóa, truyền thông đa phương tiện và mạng xã hội, quốc gia xây dựng hình ảnh tích cực trong tâm trí công chúng nước ngoài.
  2. Lan tỏa và tương tác: tổ chức sự kiện, trao đổi học thuật – khoa học – kỹ thuật, hợp tác doanh nghiệp và du lịch, tạo cơ hội trải nghiệm trực tiếp.
  3. Kiểm chứng và lan truyền tiếp: công chúng, lãnh đạo và truyền thông địa phương lan tỏa cảm nhận tích cực, từ đó dẫn đến sự điều chỉnh chính sách hay quy trình hợp tác.

Cơ chế này thường được hỗ trợ bởi công cụ như: ngoại giao công chúng (public diplomacy), ngoại giao kinh tế (economic diplomacy) và ngoại giao số (digital diplomacy) trên nền tảng Twitter, YouTube, TikTok để tăng tốc độ lan toả và tương tác hai chiều Council on Foreign Relations.

Phương pháp đo lường

Đánh giá sức mạnh mềm đòi hỏi tổ hợp các chỉ số định lượng và định tính trải rộng nhiều lĩnh vực. Chỉ số Soft Power 30 (Portland Communications & USC Center on Public Diplomacy) sử dụng 60 biến số được gom nhóm thành 7 mảng chính:

  • Văn hóa & Giá trị: số lượng viện văn hóa, du khách quốc tế, chỉ số sáng tạo.
  • Chính trị & Giá trị: chỉ số minh bạch, mức độ tuân thủ nhân quyền, chỉ số dân chủ.
  • Chính sách đối ngoại & viện trợ: quy mô ODA, hoạt động gìn giữ hòa bình, hỗ trợ y tế.
  • Kết nối & Công nghệ: hạ tầng Internet, số lượng người dùng mạng xã hội, đầu tư R&D.
  • Cơ sở giáo dục & Đào tạo: số lượng sinh viên quốc tế, xếp hạng đại học hàng đầu.
  • Kinh tế & Thương mại: chỉ số toàn cầu hóa, khối lượng thương mại, độ tin cậy của thương hiệu quốc gia.
  • Quản trị truyền thông & Ngoại giao số: tương tác ngoại giao qua mạng xã hội, hiệu quả truyền thông chính phủ.

Bảng mô tả cấu trúc Soft Power 30:

Nhóm chỉ sốSố biến sốTrọng số
Văn hóa & Giá trị1020 %
Chính trị & Giá trị815 %
Chính sách đối ngoại915 %
Kết nối & Công nghệ715 %
Giáo dục & Đào tạo610 %
Kinh tế & Thương mại615 %
Truyền thông & Ngoại giao số1410 %

Kết quả tổng hợp cho phép xếp hạng, so sánh qua các năm và định vị điểm mạnh – điểm yếu của mỗi quốc gia Soft Power 30.

Phân biệt sức mạnh mềm và sức mạnh cứng

Sức mạnh cứng (hard power) dựa trên khả năng cưỡng chế, gồm sức mạnh quân sự và kinh tế (trừng phạt, viện trợ có điều kiện). Ngược lại, sức mạnh mềm tạo ra “hiệu ứng kéo” thông qua hấp dẫn và thuyết phục, làm đối phương tự nguyện ủng hộ.

Tiêu chíSức mạnh mềmSức mạnh cứng
Công cụ chínhVăn hóa, ngoại giao, chính sách hấp dẫnQuân sự, kinh tế, trừng phạt
Cơ chế ảnh hưởngThuyết phục, hấp dẫnCưỡng chế, áp đặt
Kết quả mong đợiHợp tác tự nguyện, thiện cảmTuân thủ bắt buộc, sợ hãi
Thời gian hiệu quảDài hạn, bền vữngNgắn hạn đến trung hạn

Chiến lược hiệu quả thường kết hợp cả hard power và soft power, gọi là smart power, tận dụng song song đòn bẩy cưỡng chế và hấp dẫn để đạt mục tiêu ngoại giao tổng thể Belfer Center.

Ứng dụng trong ngoại giao văn hóa

Exchanges và viện văn hóa như British Council, Goethe-Institut, Alliance Française là kênh truyền tải ngôn ngữ, nghệ thuật và giá trị xã hội. Chương trình học bổng như Fulbright, Chevening thu hút nhân tài, xây dựng mạng lưới cựu sinh viên hỗ trợ quan hệ song phương.

Triển lãm nghệ thuật, liên hoan phim quốc tế, lễ hội văn hóa được tổ chức tại nước ngoài giúp công chúng trải nghiệm trực tiếp phong cách sống và tư tưởng. Ví dụ: lễ hội Cherry Blossom Festival ở Washington D.C. tôn vinh giao lưu Nhật – Mỹ Japanese Festival.

  • Thư viện & Trung tâm văn hóa tại nước ngoài.
  • Chương trình nghệ sĩ lưu trú và biểu diễn lưu động.
  • Hợp tác bảo tồn di sản văn hóa và khảo cổ.

Vai trò truyền thông và kỹ thuật số

Digital diplomacy sử dụng mạng xã hội (Twitter, Facebook, TikTok) và nền tảng video (YouTube) để giao tiếp trực tiếp với công chúng và lãnh đạo nước khác. Nội dung video ngắn, podcast, livestream sự kiện ngoại giao giúp tương tác hai chiều, phản hồi nhanh và xác thực hình ảnh quốc gia.

Ví dụ: Đại sứ quán Mỹ tại nhiều nước sử dụng Twitter để cập nhật chính sách, trả lời thắc mắc công dân và chia sẻ văn hóa. Hàn Quốc đã xây dựng kênh YouTube “Korea Brand” giới thiệu ẩm thực, du lịch và âm nhạc K-pop Korea Brand.

  • Hashtag chiến dịch: #StudyInCanada, #VisitNorway.
  • Infographic chính sách đối ngoại dưới dạng truyện tranh.
  • AR/VR trải nghiệm văn hóa trực tuyến.

Ví dụ điển hình của các quốc gia

Mỹ duy trì vị thế hàng đầu nhờ Hollywood, đại học Ivy League và viện trợ y tế toàn cầu. Nhật Bản tận dụng anime, manga, đồ điện tử và ẩm thực để lan tỏa hình ảnh tinh tế, sáng tạo. Hàn Quốc tạo sức hút mạnh mẽ qua làn sóng Hallyu (K-pop, phim truyền hình), chuỗi quán cà phê văn hóa và du lịch trải nghiệm.

  • Mỹ: Giải Oscar, Liên hoan phim Sundance, Fulbright.
  • Nhật Bản: Lễ hội anime, mạng Tamagotchi, ẩm thực washoku.
  • Hàn Quốc: Lễ trao giải MAMA, K-drama, Hanbok trải nghiệm.

Hạn chế và phê bình

Sức mạnh mềm thường khó đo lường chính xác do chịu tác động chủ quan của nhận thức văn hóa và bối cảnh địa phương. Thông tin sai lệch (misinformation) và chiến dịch tẩy chay văn hóa (cultural boycott) có thể làm suy giảm hiệu quả.

Một số học giả cho rằng soft power không có cơ chế cưỡng chế khi phía bên kia không thiện chí hoặc giá trị văn hóa quá khác biệt, dẫn đến thất bại trong thay đổi lập trường. Ví dụ: nỗ lực quảng bá phim Bollywood tại Trung Đông gặp rào cản văn hóa và tôn giáo.

Chiến lược tăng cường sức mạnh mềm

Đầu tư bền vững vào giáo dục quốc tế, tăng cường học bổng và hợp tác nghiên cứu, đồng thời hiện đại hóa hình ảnh thông qua công nghệ AR/VR. Phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức xã hội dân sự để xây dựng thông điệp liền mạch và đa dạng.

  • Xây dựng trung tâm văn hóa thông minh (Smart Cultural Centers) tích hợp thư viện số và phòng truyền thông đa phương tiện.
  • Phối hợp doanh nghiệp xuất khẩu văn hóa (phim, game, ẩm thực) để tạo chuỗi giá trị toàn cầu.
  • Hợp tác quốc tế về nghiên cứu biến đổi khí hậu, y tế cộng đồng, an ninh mạng để nâng cao uy tín chính sách.

Tài liệu tham khảo

  1. Nye J.S. (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics. PublicAffairs.
  2. Soft Power 30. Portland Communications & University of Southern California. https://softpower30.com
  3. Belfer Center. “Soft Power.” Harvard Kennedy School. https://www.belfercenter.org/publication/soft-power
  4. CFR. Global Soft Power Index. https://www.cfr.org/interactives/global-soft-power
  5. BBC. “What is Soft Power?” https://www.bbc.com/news/world-11695138

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề sức mạnh mềm:

Ngoại giao văn hóa của Ấn Độ trong những năm đầu thế kỉ XXI nhìn từ góc độ sức mạnh mềm
Trong quan hệ quốc tế, sức mạnh của mỗi quốc gia sẽ được xác định bằng nhiều nhân tố, trong đó không thể không kể tới vai trò của văn hóa. Có thể thấy, ngoại giao văn hóa đã được nhiều nước sử dụng như sức mạnh mềm trong các hoạt động đối ngoại, trong đó có Ấn Độ. Bài viết này nghiên cứu...... hiện toàn bộ
#ngoại giao #văn hóa #ngoại giao văn hóa #sức mạnh mềm #ngoại giao văn hóa của Ấn Độ.
PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP VĂN HÓA Ở CÁC NƯỚC ĐÔNG Á VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM ĐỂ PHÁT TRIỂN SỨC MẠNH MỀM VĂN HÓA VIỆT NAM
  Với lịch sử hàng nghìn năm hình thành và phát triển, Việt Nam là một trong những quốc gia có truyền thống văn hóa lâu đời. Chính văn hóa đã góp phần làm nên sức mạnh, làm cho tiềm lực, vị thế và uy tín của Việt Nam ngày càng tăng trên trường quốc tế. Vì vậy, phát huy sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam là nhiệm vụ quan trọng, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, ...... hiện toàn bộ
#Phát triển #Công nghiệp văn hóa #Sức mạnh mềm #Văn hóa Việt Nam
PHÁT HUY NGUỒN LỰC VĂN HÓA - SỨC MẠNH MỀM CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Để khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, phấn đấu đến năm 2045 nước ta trở thành nước phát triển, việc huy động sức mạnh, sức sáng tạo của mọi nguồn lực, trong đó có nguồn lực văn hóa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Với tầm nhìn đó, văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đưa ra nhiều quan điểm mới về phát huy ...... hiện toàn bộ
#nguồn lực văn hóa; sức mạnh mềm; Thành phố Hồ Chí Minh; giải pháp
Promoting the soft power of Vietnamese culture in international integration in the spirit of the 13th National Congress of the Communist Party of Vietnam
Culture is a vital field of social life, playing an important role in the perfection of an individual's personality, the sustainability of the community, and the development of the nation. The 13th National Congress of the Communist Party of Vietnam decided the direction, goals, and tasks of the Vietnamese revolution in 5 years (2021-2025) and determined the direction and goals of the country to 2...... hiện toàn bộ
#sức mạnh mềm #văn hóa #Việt Nam #Đại hội XIII #hội nhập #quốc tế
Vai trò của quyền lực mềm quốc gia trong quan hệ quốc tế hiện nay và những tác động đến Việt Nam
Trong quan hệ quốc tế, không chỉ sức mạnh quân sự hay sức mạnh kinh tế mới có thể tạo nên vị thế của một quốc gia mà vai trò của văn hóa cũng rất quan trọng. Tuy nhiên, sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc vào năm 1991, trật tự hai cực của Ianta sụp đổ, một trật tự thế giới mới đang được hình thành khiến cục diện t...... hiện toàn bộ
#văn hóa – xã hội #quan hệ quốc tế #sức mạnh mềm
Hoạt động ngoại giao văn hoá Việt Nam: Từ góc nhìn lý thuyết đến thực tiễn
Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn - Tập 9 Số 3 - Trang 279-292 - 2023
Văn hoá là một trong những thành tố quan trọng cấu thành nên sức mạnh của một quốc gia. Trong bối cảnh toàn cầu hoá diễn ra mạnh mẽ và sâu rộng, nhiều quốc gia đã sử dụng văn hoá như một công cụ để gia tăng sức mạnh mềm nhằm xây dựng hình ảnh và tăng cường ảnh hưởng của quốc gia đó trên chính trường quốc tế. Vì vậy, ngoại giao văn hoá đã và đang trở thành một trong những trụ cột chính trong hoạt...... hiện toàn bộ
#chính sách đối ngoại #ngoại giao văn hoá #lợi ích quốc gia - dân tộc #sức mạnh mềm #Việt Nam.
SỨC MẠNH MỀM NHẬT BẢN TẠI VIỆT NAM: TRƯỜNG HỢP TẬP ĐOÀN AEON
Bài viết phân tích những yếu tố Nhật Bản đối với trường hợp điển hình là tập đoàn Aeon. Tìm hiểu quá trình triển khai quảng bá Nhật Bản bằng chính sức mạnh mềm, từ đó làm rõ nét đặc trưng của văn hóa Omotenashi nói riêng và văn hóa Nhật Bản nói chung tại Aeon trong các sự kiện liên quan đến Nhật Bản, cũng như vai trò của Aeon trong các hoạt động cộng đồng. Thực hiện văn hóa kinh doanh Omotenashi...... hiện toàn bộ
#Aeon #Aeon Mall #culture #Japan #Omotenashi #soft power #Vietnam
CẠNH TRANH SỨC MẠNH MỀM TRUNG - MỸ TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 2017 ĐẾN NĂM 2022: THỰC TRẠNG VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH CHO VIỆT NAM
Từ khi Tổng thống Donald Trump lên cầm quyền vào đầu năm 2017 cho tới nay, khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong đó có Việt Nam đã trở thành địa bàn cạnh tranh chiến lược toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong không gian chiến lược “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” của Mỹ và sáng kiến “Vành đai, con đường” của Trung Quốc, Việt Nam đều chiếm một vị trí quan trọng, trở thành mặt trận quan trọng ...... hiện toàn bộ
#Cạnh tranh sức mạnh mềm Trung - Mỹ #Giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2022 #Thực trạng và hàm ý chính sách cho Việt Nam
PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TRONG PHÒNG, CHỐNG DỊCH COVID - 19 HIỆN NAY
Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc - Tập 11 Số 1 - Trang 124-128 - 2023
Đại dịch Covid-19 đã và đang tiếp tục là một thách thức đặc biệt không chỉ với riêng Việt Nam mà còn đối với toàn nhân loại. Với tinh thần “chống dịch như chống giặc”, trong khó khăn, thử thách, những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam càng được tỏa sáng hơn bao giờ hết. Bài viết tập trung phân tích thực tiễn phát huy một số giá trị văn hóa truyền thống trong phòng, chống dịch Covid...... hiện toàn bộ
#Sức mạnh mềm; Giá trị văn hóa truyền thống; Dịch Covid-19
SỬ DỤNG SỨC MẠNH MỀM TRONG CHÍNH SÁCH NGOẠI GIAO CỦA MĨ Ở KHU VỰC CHÂU Á – THÁI BÌNH DƯƠNG ĐẦU THẾ KỈ XXI (2001-2020)
Bài viết lí giải vì sao Mĩ chọn châu Á – Thái Bình Dương để triển khai sức mạnh mềm trong chính sách ngoại giao cũng như trình bày cách thức triển khai sức mạnh mềm của Mĩ tại khu vực này vào đầu thế kỉ XXI thông qua việc thúc đẩy các giá trị dân chủ, nhân quyền, trao đổi văn hóa, giáo dục và xây dựng nền ngoại giao công chúng. Kết quả nghiên cứu cho thấy Mĩ đã biết tận dụng mối quan hệ đến t...... hiện toàn bộ
#thế kỉ XXI #châu Á – Thái Bình Dương #sức mạnh mềm #chính sách ngoại giao của Mĩ
Tổng số: 13   
  • 1
  • 2